Waar een wil is, is een weg

Als tweejarig meisje komt Esma met haar ouders vanuit Turkije naar Nederland waar haar vader als gastarbeider aan het werk gaat. Ze is pas elf jaar en zit in de vijfde klas van de lagere school wanneer haar ouders het besluit nemen om haar van school te halen. Als meisje zijnde is het in hun ogen immers haar lot om te trouwen en thuis voor het gezin te zorgen, dus onderwijs heeft geen toegevoegde waarde. Daar denkt de jonge Esma zelf anders over en zorgt ervoor dat dit lot een totaal andere wending krijgt.

‘Er waren nog meer meisjes in mijn klas die door hun ouders thuis werden gehouden. De leerplicht werd ingeschakeld en zij werden als groep in een huishoudklasje ingedeeld. Mij waren ze vergeten.” Voor Esma betekent dit dat zij haar dagen moet doorbrengen met haar moeder die door de migratie naar Nederland depressief was geworden. Een moeilijke tijd, zo kan ze zich herinneren. Ze zit aan het begin van haar tienerperiode en ze mag geen kant op van haar ouders. Echter haar behoefte om zich te ontwikkelen is enorm en ze besluit het heft in eigen handen te nemen.  ‘Ik wilde zo graag leren dat ik mijzelf heb onderwezen. Ik luisterde veel naar radioprogramma’s en belspelletjes. De huis-aan-huis-bladen en de roddelbladen in de wachtkamer van de huisarts las ik van voren naar achteren en nog een keer. Ook mijn creatieve kant ontwikkelde ik. Handwerken, koken, en schilderen. Ik draaide er mijn hand niet voor om. Hoe erg het ook was dat ik niet naar school mocht, deze periode was voor mij een uitstekende gelegenheid om zelf overal achter te komen. Ik groeide uit tot een mondige jongedame. Daar maakte de familie ook gebruik van. Ik voerde vaak het woord als er instanties gebeld moesten worden of ik ging mee naar de huisarts.  Alleen achteraf gezien was het aan de andere kan zeker ook een donkere periode waarin ik depressieve gevoelens heb ervaren.’

Zelfs je krullen zijn ongehoorzaam

Op haar 16e besluit ze dat ze het huis uit wil. ‘Op een bruiloft had een echtpaar mij gezien en had mijn ouders benaderd voor een kennismaking met het idee dat ik de ideale vrouw zou zijn voor hun 18-jarige zoon. Hij zag er niet verkeerd uit en ik zag hem als mijn bevrijding. Vijf maanden zijn we verloofd geweest. Een periode waarin wij uitsluitend telefoongesprekken voerden die over koetjes en kalfjes gingen.’ Niet lang na de huwelijksvoltrekking wordt Esma zwanger en bevalt ze van een dochter. ‘In dat eerste jaar merkte ik al dat er iets met mijn man aan de hand was, dat hij heel vaak angstig was. Later bleek dat hij een bipolaire stoornis had. In goede periodes was hij echt een goede en lieve man. In de slechte periodes zag ik een andere, kwade kant. Gedurende de zwangerschap van mijn tweede kind, kwam het wat zijn stoornis betreft tot een dieptepunt. Hij had mij mishandeld en door een zwangerschapsvergiftiging lag ik een maand in het ziekenhuis. Dat was een moment dat ik ging nadenken wat ik met mijn leven wilde en ik nam een belangrijk besluit: na de bevalling ga ik voor mezelf kiezen.’

Wat zij pertinent niet wil, is worden als haar moeder. ‘Dat was mijn grootste drijfveer. Ik heb een andere mindset, positiever. Ik geloof net als zij in het lot, maar ik geloof ook dat ik het lot in eigen hand heb gekregen. Ik berust me er niet zomaar in, ik wil er invloed op kunnen uitoefenen. Mijn moeder heeft er altijd moeite mee gehad dat ik in veel opzichten anders ben dan haar andere kinderen. Ik heb in tegenstelling tot mijn zussen een bos wilde krullen en zij zei weleens: “Zelfs je krullen zijn ongehoorzaam.” Ik ben de jongste, een nakomeling en ik heb het idee dat mijn moeder altijd heeft gevoeld en geweten dat ik een ander pad zou kiezen. Misschien hebben mijn ouders mij daarom al zo jong thuis gehouden.’

Na de geboorte van haar tweede dochter, stapt ze naar het toenmalige Arbeidsbureau. Als 19-jarige jonge moeder van twee kinderen, zonder diploma of werkervaring komt ze in principe niet verder dan banen als productiemedewerker. ‘Ik had toen al een vlotte babbel, maar had geen ervaring. De consulente prikte daar gelukkig doorheen en bood mij aan om mee te doen aan een traject voor herintredende vrouwen en drop outs. Het ging om een baan in de financiële administratie. Ik nam het aan, hoewel ik niets met cijfers had. Ik verdiepte me in de materie en heb daar uiteindelijk negen maanden gewerkt. Totdat mijn man ernstig ziek werd. Er ontstond een situatie waarin het leven van mij en mijn kinderen in gevaar was en ik ben met mijn dochters naar mijn ouders gegaan. Mijn moeder zei me dat ik niet zo opstandig moest zijn en meer voor mijn man moet zorgen in plaats van te werken. Dat was te verwachten, maar ik wilde nog steeds mijn eigen plan trekken. Een jaar later vond ik mijn eigen woning. Ik was nog steeds getrouwd en kreeg medelijden met hem, ook al zag ik hem door alle zorgen inmiddels meer als een derde kind dan als echtgenoot. Hij trok weer bij me in.’

Ik nam een belangrijk besluit. Na de bevalling ga ik voor mezelf kiezen

Via dezelfde consulente van het Arbeidsbureau kan ze als buurtmoeder aan de slag in het voorleesproject. Tegen een laag loon weliswaar. Echter het idee dat ze haar eigen geld verdient en de baan een toekomstperspectief biedt, maakt het werk leuk en zinvol. “De coördinator van het voorleesproject, een half Indische vrouw, adviseerde mij om naast het werk een MBO-traject te volgen, net als de andere voorleesmoeders. Ik wilde hoger. Ik voelde dat ik een hoger niveau aankon, maar toch bleef ze bij dat advies. Niet lang erna kwam die functie van coördinator vrij en ik zat samen met de manager in de sollicitatiecommissie. De manager was ook van mening dat ik HBO aankon en adviseerde mij om een 21+-toets te maken. Dat gaf mij zoveel motivatie dat ik besloot om de toets te maken én op deze functie van coördinator te solliciteren, wat aanvankelijk lastig was omdat ik ook lid van de sollicitatiecommissie was. Na overleg kon ik alsnog als sollicitant op gesprek en werd ik uiteindelijk aangenomen.’ Dat zij werd verkozen tot nieuwe coördinator van het voorleesproject valt bij de voormalige coördinator niet in goede aarde. ‘Ze heeft me op een vervelende manier willen vertellen dat ik niet geschikt ben voor de functie. Wat zij niet wist, was dat dit mijn motivatie om het project te laten slagen alleen maar versterkte. En het project werd ook een groot succes.’

Haar studie aan de Hogeschool van Amsterdam wordt een periode waarin zij een bijna onmogelijke combinatie mogelijk maakt. Werken, studeren en zorgen voor haar twee jonge kinderen en een zieke echtgenoot. ‘Het was soms erg zwaar en ik kreeg veel steun van mijn studieloopbaanbegeleider. Zij hield mij een spiegel voor en leerde mij om mezelf op de eerste plek te zetten.’ Tijdens de hele studieperiode wisselt Esma ook nog van baan en ziet ze haar relatie op de klippen gaan. Op de dag dat ik het assessment voor mijn studie had afgenomen, besloot ik nu echt om een punt achter mijn huwelijk te zetten.’

Ze leert tijdens een avondje uit een nieuwe man kennen. ‘Hoe bijdehand ik ook was, van relaties wist ik niets, ik was nog steeds een groentje. Ik werd verliefd, trouwde met hem en we kregen een kind samen. Maar ook deze man was niet pluis en begon mij te mishandelen. Ik deed aangifte en vond onderdak in het blijf-van-mijn-lijf-huis. Kort erna leek het beter te gaan tussen ons en ik gaf hem een tweede kans.’

Wanneer Esma 38 jaar is, krijgt ze een burn out. Alle traumatische ervaringen die zich in het verleden hebben voorgedaan lijken er uit te komen. De energie en de motivatie die haar altijd de juiste kracht hebben gegeven, laten haar nu in de steek. ‘Hoewel mijn tweede huwelijk verre van perfect was, ging ik niet weg. Ik had daar geen energie voor. Nadat ik twee jaar thuis had gezeten kon mijn herstellingsproces beginnen. Maar pas zes jaar geleden kwam er een eind aan de relatie met mijn tweede echtgenoot.’

Ik heb al veel bereikt en daar ben ik dankbaar voor

Een sterke vrouw die haar vader als grote voorbeeld heeft. ‘Mijn vader is altijd al iemand geweest die durfde te dromen. Hij kwam uit een welgesteld gezin, maar na het overlijden van zijn beide ouders kwam hij bij familie terecht waar hij moest in de stal moest slapen. Hij vertrok met zijn gezin naar Nederland om te werken, maar na zijn ontslag bij Ford, ging hij niet bij de pakken neerzitten. Hij nam de stap om samen met mijn moeder terug te gaan naar Turkije om daar de draad weer op te pakken.
Haar kracht haalt ze uit het tonen van dankbaarheid, bidden en mediteren. Het is diezelfde kracht die overslaat op haar dochters. ‘Ze zijn alledrie heel veerkrachtig en zij zijn in staat om zelf oplossingen te bedenken. Ook zij hebben het nodige meegemaakt, wat verwerkt moet worden. Ik kan mijn dochters bijstaan nu er bij mij meer balans is tussen mijn heden en verleden en tussen werk en privé. Als ik terugkijk op mijn leven, heb ik al veel bereikt en daar ben ik dankbaar voor. Ik kan nu als ik wil een stapje terug nemen wanneer ik voel dat één van mijn kinderen mij nodig heeft. Ik ben trots op de rijkdom die ik heb verkregen door mijn dochters, mijn kleinkinderen, mijn achtergrondverhaal, mijn voorouders en het werk dat ik doe en waarmee ik anderen positief kan beïnvloeden.’

In haar huidige functie bij de Gemeente Amsterdam stelt ze leertrajecten op om de teamleiders en andere professionals in het wijkteam te ondersteunen in hun werk. ‘De volgende stap in mijn carrière zou zijn dat ik een zelfstandig coach word. Met mijn eigen levenservaring zou ik veel kunnen betekenen voor vrouwen die een soortelijke situatie hebben meegemaakt. Voor die vrouwen zou ik een rolmodel kunnen en willen zijn.’